Ελευθεροτυπία - 05/11/2011
Έντυπη Έκδοση
Βιβλιοθήκη, Σάββατο 5 Νοεμβρίου 2011
Το φάντασμα της ελευθερίας
Σιμόνη Βέιλ
Για την κατάργηση των κομμάτων
μτφρ.: Σωτήρης Γουνελάς
εκδόσεις Αρμός, σ. 64, ευρώ 7
Ενα ευφυές και «επικίνδυνο» βιβλίο, ένα κείμενο αφύπνισης, εξαιρετικά επίκαιρο για την Ελλάδα τού σήμερα, σε μια περίοδο όπου κυριαρχεί η έντονη αμφισβήτηση για την πολιτική εξουσία, τον ρόλο των κομμάτων και τα τυποποιημένα συστήματα διακυβέρνησης. Η συγγραφέας και φιλόσοφος Σιμόνη Βέιλ (1909-1943), εκλεκτή μορφή της γαλλικής διανόησης, αν και γεννήθηκε από εβραϊκή οικογένεια και υπήρξε μαχητική κομμουνίστρια, προσέγγισε τα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα του Δυτικού κόσμου μέσα από το φως των μεγάλων μεταφυσικών παραδόσεων: δάσκαλοί της ήταν, μεταξύ άλλων, ο Σωκράτης, ο Χριστός, οι Στωικοί. Εζησε υπερασπίζοντας το ουσιαστικό μέρος του χριστιανισμού, την έμπρακτη αγάπη, στηρίζοντας τη βάση του προλεταριάτου (δούλεψε σε εργοστάσιο, όπου μοίραζε τα χρήματά της στους απεργούς), προσηλωμένη σταθερά στις αξίες της αλήθειας και της δικαιοσύνης.
Θέτοντας τα φιλοσοφικά κριτήρια του αγαθού και αναπτύσσοντας με σωκρατική (μαιευτική) μέθοδο τα επιχειρήματά της για μια αναγκαιότητα αλλαγής του πολιτικού σκηνικού της Ευρώπης, η Βέιλ υποστηρίζει: Τα πολιτικά κόμματα είναι οργανισμοί σχηματισμένοι δημόσια κι επίσημα κατά τρόπο που να σκοτώνουν μέσα στην ψυχή την έννοια της αλήθειας και της δικαιοσύνης. Το κείμενο της αυτό, αν και γράφτηκε σε νεαρή ηλικία, χαρακτηρίζεται από μεγάλη ωριμότητα, διαύγεια, μέθοδο, επαναστατικό πνεύμα, βαθιά γνώση της πολιτικής πραγματικότητας. Το συλλογικό πάθος καθρεφτίζει μια παρόρμηση για έγκλημα και ψέμα, σημειώνει ο Ρουσώ. Πράγματι, σαν μια τέτοια μηχανή κατασκευής συλλογικού πάθους, το κόμμα πετυχαίνει την πλήρη υποδούλωση του πνεύματος, αφαιρώντας κάθε δυνατότητα διάκρισης. Αυτή η άσκηση πίεσης για το τι είναι δημόσιο αγαθό, μια πίεση που υποστηρίζεται από συγκεκριμένες πολιτικές θέσεις και πρακτικές, αναγκάζει οπαδούς και κοινοβουλευτικούς να υπάρχουν μόνον ως υπόλογοι μιας κεντρικής εξουσίας, παπαγαλίζοντας την κομματική γραμμή και δρώντας σύμφωνα με αυτήν. Ετσι, κάποιος που θέλει να προσφέρει στα κοινά αφιερώνοντας τον εαυτό του στο αγαθό, ως μέλος ενός κόμματος είναι αναγκασμένος να υπηρετήσει δομές και ειδικά συμφέροντα και όχι την αλήθεια και τη δικαιοσύνη. Το κόμμα παίζει ρόλο αυθεντίας, που υποστηρίζει το «αλάθητο», όπως ακριβώς έχουν κάνει μέχρι τώρα οι εκκλησιαστικοί θεσμοί. Γιατί όπως μέσα στην Εκκλησία καταπνίγεται το πνεύμα της αλήθειας με την τυποποίηση και την αρτηριοσκλήρυνση των ιδεών, έτσι και κάθε κόμμα, σαν μικρογραφία της κοσμικής εκκλησίας, καταπνίγει μέσα του την αλήθεια του δικαίου και του αγαθού με τη μέθοδο της ανελευθερίας και της διαστρέβλωσης.
Ανάλογες θέσεις με αυτές της Βέιλ για την κατάργηση των κομμάτων έχουν υποστηριχθεί από τον Αλμπέρ Καμύ και τον Σαρλ Πεγκύ, σε μια προσπάθεια για την ευαισθητοποίηση των λαών προς μια άλλη σύλληψη τής ευρωπαϊκής δημόσιας ζωής. Πριν από λίγο καιρό, οι συνελεύσεις των «αγανακτισμένων» στην πλατεία Συντάγματος έθεσαν σοβαρά ερωτήματα για το μέλλον της Ελλάδας, σε σχέση με την αναγκαιότητα μεταβολής των θεσμών και του τρόπου λειτουργίας της δημοκρατίας. Το βιβλίο της Βέιλ, ως μια διεισδυτική φιλοσοφική και πολιτική ματιά που ανατέμνει το κοινωνικό κατεστημένο, αποτελεί άμεση απάντηση σε όλους τους σχετικούς προβληματισμούς.
