Ελευθεροτυπία - 18/05/2013
Έντυπη Έκδοση
Ελευθεροτυπία, Σάββατο 18 Μαΐου 2013
Εσκασε η φούσκα στην αγορά τέχνης
Η οικονομική ύφεση έδωσε τη χαριστική βολή σε ένα χώρο ούτως ή άλλως ευάλωτο και ασταθή: τον κόσμο της αγοράς τέχνης. Τα τελευταία τρία χρόνια συντελέστηκαν δραματικές αλλαγές, με χαρακτηριστικότερες όλων την αναστολή των δημοπρασιών του Πέτρου Βέργου, για πρώτη φορά από το 1989 (έτος ίδρυσής του), τη συρρίκνωση του greek sale του βρετανικού οίκου Bonhams και την παντελή κατάργηση των greek sale από τον έτερο ξένο οίκο, τους Sotheby's - εδώ τα πράγματα περιπλέχθηκαν και με δίκες.
Ο Σταύρος Μιχαλαριάς
Στον κόσμο των γκαλερί ο τζίρος ισοπεδώθηκε. Η αγοραστική δύναμη έπεσε στο 20%. Ελάχιστοι συνέχισαν να αγοράζουν έργα τέχνης. Κάποιες γκαλερί έκλεισαν. Η αγορά, «μουδιασμένη» ακόμη, δεν έχει ισορροπήσει. Οι καλλιτέχνες πέρασαν και περνάνε δύσκολα. Οι ακριβότεροι υπέστησαν πανωλεθρία. Είναι εκείνοι που παρέμειναν stand by το τελευταίο διάστημα. Ποιος να τολμήσει να κάνει έκθεση και να εισπράξει την αμηχανία των συλλεκτών;
Η Art-Athina (έως την Κυριακή) θα είναι ένας καλός δείκτης των δυναμικών που θα διαμορφωθούν. Συντελούνται δειλά δειλά κάποια θετικά βήματα; Ξεθαρρεύει ο κόσμος; Οι διοργανωτές της Art-Athina διακρίνουν ότι «κάτι κινείται τελευταία. Δημιουργούνται συλλογικότητες από την ανεξάρτητη σκηνή». Αυτό όμως είναι μια ευχάριστη εξαίρεση.
«Αυτά τα τρία χρόνια είναι πραγματικά καταστροφικά για την τέχνη», υποστηρίζει ο διεθνούς φήμης συντηρητής έργων τέχνης και γκαλερίστας Σταύρος Μιχαλαριάς. Η αιτία; «Ολοι οι μικροί βιομήχανοι, δικηγόροι και γιατροί, οι μικροπελάτες της τέχνης που υποστήριζαν τους καλλιτέχνες και, σε μεγάλο βαθμό, τις γκαλερί, έχουν πληγεί και αδυνατούν να προβούν σε οποιαδήποτε αγορά. Το πιο τραγικό είναι ότι οι 800-1.000 εφοπλιστές της Ελλάδας, αυτοί που τελευταία ανέβασαν τις τιμές στις δημοπρασίες, παρόλο που δεν έχουν πληγεί από την κρίση, λόγω της ανασφάλειας που επικρατεί δεν ενδιαφέρονται για την τέχνη».
Ο ίδιος δουλεύει πια μόνο με το εξωτερικό: «Ολοι μου οι πελάτες για τον Takis είναι έξω. Η σύγχρονη τέχνη στο εξωτερικό τα τελευταία 4 χρόνια έχει ανεβεί 300-400%. Στις δημοπρασίες η σύγχρονη τέχνη ξεπερνά σε τιμές τους ιμπρεσιονιστές. Το γεγονός ότι ο Τσαρούχης πουλήθηκε τόσο καλά στην τελευταία δημοπρασία των Bonhαms αποδεικνύει ότι τα καλά έργα πωλούνται ακόμα εξαιρετικά».
Ο Αλέξης Ακριθάκης, σύμφωνα με την εκπρόσωπο των Bonhams στην Ελλάδα, είναι ένας από τους τέσσερις Ελληνες εικαστικούς που όχι μόνο διατήρησαν τις τιμές τους, αλλά τις ανέβασαν κιόλας
Στην Ελλάδα, το τελευταίο διάστημα διαπιστώνει μια άλλου είδους κινητικότητα. Από την πλευρά των συλλεκτών. «Οι περισσότεροι θέλουν να πουλήσουν τα έργα τους. Βρίσκονται υπό πίεση. Υπάρχει δηλαδή αρκετή προσφορά σημαντικών έργων, τα οποία δέχονται μεγάλες μειώσεις στις τιμές. Αλλά δεν υπάρχουν αγοραστές να απορροφήσουν την προσφορά».
Το τι μέλλει γενέσθαι «θα το δείξει η Art-Athina», υποστηρίζει. «Δεν έχει μεγάλα, βαριά έργα, όπως το Bassel. Δεν έχει και πολύ ακριβά έργα. Πιθανότατα να δούμε αν ξαναενδιαφέρονται οι συλλέκτες-αγοραστές. Χρειάζεται αισιοδοξία».
Αισιόδοξα είναι τα μηνύματα που δίνει πάντως ο Πέτρος Βέργος, ο οποίος στις 25 του μήνα, ύστερα από ένα χρόνο παύσης των δραστηριοτήτων του, πραγματοποιεί μια δημοπρασία. Ανθρωπος της αγοράς, με τεράστια εμπειρία στην ψυχολογία και τις συμπεριφορές του αγοραστικού κοινού, ο κ. Π. Βέργος διέκρινε τελευταία μια μικρή κινητικότητα.
«Είχαμε ζήσει όλη τη δεκαετία του 2000, από τα τέλη του '90, μια ασύλληπτη φούσκα στις αγοραπωλησίες έργων τέχνης. Η κατάσταση θύμιζε τη φούσκα του Χρηματιστηρίου. Δεκάδες άσχετοι έβλεπαν τα έργα τέχνης σαν "πράγμα", το οποίο θα πουλούσαν και θα έβγαζαν λεφτά», διαπιστώνει. Η φούσκα έσκασε απότομα.
Είδε την κάμψη να ξεκινάει το 2008. «Παρ' ότι από το 2008 μέχρι το 2010 χάθηκαν τα μεγάλα νούμερα, η αγορά κράταγε ακόμα». Από το 2010 και μετά ο «κόσμος προσπαθούσε να πουλήσει τα έργα του για να πληρώσει τους φόρους τους. Το κράτος ουσιαστικά ενήργησε σαν ένας μεγάλος τοκογλύφος. Οταν αρχίζουν όλοι να πουλούν, αρχίζει και η κατάρρευση των τιμών. Και το πιο κρίσιμο σημείο: για τους μεν καλούς και πρώτης κατηγορίας ζωγράφους υπάρχει αντίσταση. Οι "δεύτεροι" καλλιτέχνες, χωρίς δυνατό όνομα, απαξιώθηκαν εντελώς. Κι όσο συρρικνωνόταν η αγοραστική δύναμη τόσο οι αγοραστές που απέμειναν ήθελαν το πολύ καλό έργο».
Αυτή τη στιγμή πού βρισκόμαστε ακριβώς; «Εχω μια αίσθηση ότι έχει σταθεροποιηθεί αυτή η πτώση τους τελευταίους μήνες. Τα φτηνά, καλά έργα που βγαίνουν προς πώληση βρίσκουν αγοραστή. Αυτός είναι ο λόγος που κάνω ξανά δημοπρασία».
Ανέστειλε τη δράση του βασικά για ένα λόγο: «Είχαν πέσει κάτω από το 50% οι πωλήσεις. Και οι τιμές κατρακυλούσαν ολοένα και περισσότερο. Θα έπρεπε να ξεφτιλίσω τα πράγματα». Ενα προϊόν αντιστάθηκε. Και συνέχισε να το εμπορεύεται. Το βιβλίο. «Το βιβλίο πάντα πουλιόταν. Οχι μόνο το σπάνιο. Και η λογοτεχνία στην κρίση ανέβηκε».
Η γκαλερί Kalfayan, με όλα τα σκαμπανεβάσματα, άντεξε. «Φυσικά, η κρίση έχει επηρεάσει και την πρωτογενή και τη δευτερογενή αγορά των έργων τέχνης», λένε οι άνθρωποί της. «Το θετικό που έφερε όμως αυτή η κρίση είναι η ουσιαστική επαναξιολόγηση των αξιών». Τι έσωσε την γκαλερί; «Η διεθνής δραστηριοποίησή μας». Θετικά δείγματα έχει λάβει το τελευταίο διάστημα στην Ελλάδα; «Ελάχιστα. Αλλά είμαστε αισιόδοξοι».
ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΝΔΡΟΥΛΙΔΑΚΗ, γκαλερίστα
«Η τέχνη, ασφαλής μετοχή»
Μέσα στο σκηνικό μιζέριας υπήρξαν και οι τολμηροί. Οπως η 30χρονη Χριστίνα Ανδρουλιδάκη, η οποία εν μέσω κρίσης έκανε ένα παρακινδυνευμένο διάβημα: άνοιξε μια γκαλερί. Η can gallery στην οδό Αναγνωστοπούλου δεν παρουσίασε γνωστούς και καταξιωμένους, αλλά πρωτοεμφανιζόμενους καλλιτέχνες. Της βγήκε σε καλό.
«Αν δεν έκανα το βήμα τώρα, δεν θα το έκανα ποτέ», υποστηρίζει. «Ανήκω στη γενιά της κρίσης και πρέπει να δουλέψω στην εποχή στην οποία ζω. Πήγα καλά. Περίμενα να είναι τα πράγματα πολύ χειρότερα. Είχα αρκετές δημοσιεύσεις και σε ξένα έντυπα. Εδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον στο εξωτερικό».
Πούλησε όμως έργα; «Κάποια ναι. Αυτό που αξίζει να πει κανείς για αυτή την εποχή είναι ότι πλέον η τέχνη είναι η ασφαλής μετοχή. Δεν υπάρχει η φούσκα που υπήρχε πριν από 4-5 χρόνια. Μπορείς να αγοράσεις αυθεντικό έργο τέχνης σε καλή τιμή. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν θα χάσεις τα χρήματά σου. Με τη φούσκα των περασμένων ετών, κάποιες γκαλερί έβγαλαν πολλά χρήματα». Δεν είναι η μόνη θαρραλέα. Υπήρξε και άλλη νέα «άφιξη» στο χώρο, η γκαλερί Elica, λίγα τετράγωνα πιο μακριά, στην Ομήρου. Οι πραγματικά αισιόδοξοι στην όλη ιστορία.
ΤΑΣΟΣ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ, εικαστικός
«Δεν γνωρίζω φτωχό γκαλερίστα»
Ηπροσπάθειά μας να εξασφαλίσουμε για το ρεπορτάζ τη φωνή του καλλιτέχνη, ήταν δύσκολη. Οι περισσότεροι εικαστικοί αποφεύγουν να «ξύσουν πληγές». Δεν θέλουν να μιλήσουν για πράγματα «δυσάρεστα» από τα οποία ωστόσο πλήττονται. Την ίδια στάση αντιμετωπίσαμε και από γνωστούς γκαλερίστες. Σιωπή. Η μοναδική φωνή που βρήκαμε να μιλάει ανοικτά και χωρίς φόβο είναι ο Τάσος Παυλόπουλος. Και αυτά που λέει είναι «φωτιά»:
«Η κρίση και τα Μνημόνια έχουν επηρεάσει τις πωλήσεις των έργων τέχνης. Ακούω πως δεν κουνιέται φύλλο. Οι έμποροι τέχνης κλαψουρίζουν. Δεν γνωρίζω όμως ούτε έναν, έστω για δείγμα, φτωχό γκαλερίστα. Αν κάποιος ξέρει, ας μας τον υποδείξει. Ξέρω γκαλερίστες με βίλες, πισίνες, σκάφη... Και είμαι σίγουρος πως τα λεφτά τους δεν είναι στην Ελλάδα. Αντιθέτως, γνωρίζω ελάχιστους πλούσιους καλλιτέχνες. Οι γκαλερίστες γνωρίζουν με διεύθυνση και τηλέφωνο όλους όσοι συνέβαλαν ώστε να καταστραφεί η χώρα. Αυτοί είναι οι πελάτες τους. Ολους όσοι έχουν θησαυρίσει -και βέβαια ξέρουν και πώς θησαύρισαν. Ολα τα χοντρά πορτοφόλια και τι βρακί φορά η γυναίκα τους. Τους γνωρίζουν καλύτερα και από την Εφορία και από το ΣΔΟΕ. Ο πολύς κόσμος δεν ξέρει πως οι γκαλερίστες είναι μεσάζοντες και παίρνουνε ποσοστά από το ζωγράφο 40%-50% από την πώληση κάθε έργου. Οχι μαζί τα φάγαμε, αλλά μαζί τα ζωγραφίσαμε! Αυτό βέβαια αποτελεί κατ' επάγγελμα και κατ' εξακολούθηση αισχροκέρδεια. Μιλάνε για την αγάπη τους για την τέχνη αποκρύπτοντας τη λατρεία τους στο χρήμα. Αυτό είναι η καθαρή αλήθεια και όποιος από δαύτους έχει τα κότσια ας το αμφισβητήσει. Τότε θα μου δώσουν την ευκαιρία να πω κι άλλα τα οποία ο χρόνος τώρα δεν μου επιτρέπει. Μετά την κρίση γιατί δεν έριξαν τα ποσοστά της κερδοφορίας τους; Πείτε μου έστω και έναν που μείωσε το ποσοστό του. Πείτε μου έστω και έναν που να μην αποτρέπει τους ζωγράφους να πουλούν φτηνότερα από το εργαστήριό τους. Πώς θα φτάσει το προϊόν φτηνότερο στην αγορά; Θα πάμε στο Σύνταγμα να μοιράσουμε έργα σαν πατατοπαραγωγοί; Είναι ανήθικο σήμερα να γκρινιάζουν ενώ πουλούσαν για χρόνια φύκια για μεταξωτές κορδέλες. Ας τιμωρηθούν λίγο. Δεν τους λυπάμαι και γελάω στα μούτρα τους. Δεν θα αλλάξει τίποτα βέβαια. Ετσι είναι ο καπιταλισμός. Το προσκυνητάρι του είναι ο παράς. Ολοι οι καλλιτέχνες τα γνωρίζουν αυτά, αλλά δυστυχώς δεν αντιδρούν. Τους αγαπώ και τους καταλαβαίνω. Αλλά δεν είναι ανάγκη να είναι και τόσο κότες. Εγώ συνεργάστηκα χρόνια με συγκεκριμένη επώνυμη γκαλερί. Μου προαγόραζε τα έργα κάθε έκθεσής μου. Ετσι δεν είχα λόγο στην τιμή πώλησης που ήταν ασφαλώς πολλαπλάσια. Εζησα απλά αξιοπρεπώς. Δεν πλούτισα, ούτε το επεδίωξα. Μάλιστα εν μέσω κρίσης αύξησε τις τιμές και κατά συνέπεια το κέρδος της, αντί να τις μειώσει. Αισθάνθηκα συνυπεύθυνος και συνεργός. Και ένιωσα ντροπή. Σιχάθηκα και δυο χρόνια δεν ζωγράφισα. Τέσσερα χρόνια απέχω σαν να απεργώ. Τρώω από τα έτοιμα. Καλογέρεψα».
Τώρα όμως έχει ετοιμάσει νέα δουλειά και σύντομα θα την εκθέσει. «Και γιατί μου έλειψε η ανάγκη της επικοινωνίας αλλά και γιατί ξέρω πως το χρωστώ σε ανθρώπους που γουστάρουν τη δουλειά μου. Κάντε υπομονή και ο ουρανός θα γίνει πιο γαλανός. Κάποτε θα διώξουμε τα καθάρματα που μας έφτασαν ώς εδώ».
