Ελευθεροτυπία - 23/10/2010
Έντυπη Έκδοση
Βιβλιοθήκη, Σάββατο 23 Οκτωβρίου 2010
Υβρεις προς θάνατον
Ευαγγελία Μιμίδου
Ιππόλυτος και Πενθέας
εκδόσεις Α. Καρδαμίτσα, σ. 91, ευρώ 10,50
Στα κλασικά ευριπίδεια έργα, Ιππόλυτος και Βάκχες, ανατρέχει η συγγραφέας του παρόντος βιβλίου για να ξαναφέρει στο φως δύο δραματικούς ήρωες, η ιστορία των οποίων έχει απασχολήσει μια ολόκληρη φιλολογική παράδοση: ο Οβίδιος, ο Θέσπις, ο Βιργίλιος, ο Απολλόδωρος, ο Υγίνος, ο Σενέκας, ο Παυσανίας, αναφέρονται στους δύο Ελληνες αρνητές, τον Ιππόλυτο και τον Πενθέα, και στην πορεία που διέγραψαν προς τον θάνατο, μέσα από μια ύβρι.
Είναι γνωστός ο μύθος του Ιππόλυτου, γιου του βασιλιά Θησέα: η απέχθειά του προς τις γυναίκες, τον σαρκικό έρωτα και τη λατρεία της Αφροδίτης, επέσυρε τη μήνι της θεάς, που φρόντισε για την τιμωρία του κάνοντας τη μητριά του Φαίδρα να τον ερωτευτεί. Η περιφρονημένη Φαίδρα συκοφάντησε τον Ιππόλυτο στον πατέρα του, με αποτέλεσμα τον άδικο θάνατο του νέου, κάτι που ζήτησε ο ίδιος ο Θησέας από τον θεό Ποσειδώνα. Εναν ανάλογο δραματικό καμβά, όπου το οικογενειακό μοτίβο ξετυλίγεται με τρόπο μοιραίο, χρησιμοποιεί ο Ευριπίδης στις Βάκχες: ο βασιλιάς Πενθέας, αρνητής της λατρείας του Διονύσου, οδηγείται με δόλο από τον ίδιο τον θεό σε τελετή βακχείας, όπου και κατακρεουργείται από τη μητέρα και τις θείες του, πριν η ταυτότητά του γίνει αντιληπτή. Και στις δυό περιπτώσεις υπάρχουν η ύβρις και η τιμωρία, η παρέμβαση του θείου στοιχείου στη φυσική τάξη, η ιερότητα των δεσμών του αίματος, η εξαπάτηση, η θυματοποίηση, το σκοτεινό τέλος. Φανερός ο συμβολισμός της αντιπαράθεσης νόησης-υπερβατικού αλλά και η έμφαση στα περιορισμένα όρια του ανθρώπου, που παρά την τάση του για αυτοτέλεια και αυτεξουσιότητα, παραμένει ανεπαρκής, έκθετος μπροστά στη συνθήκη ενός προαπαιτούμενου σεβασμού προς το αόρατο.
Η Ε.Μ. ενσωματώνει στο βιβλίο της μια πλούσια παράθεση έργων τέχνης από τον 6ο αιώνα π.Χ. έως τον 5ο αιώνα μ.Χ. (αγγεία, μωσαϊκά, γλυπτά, ανάγλυφα, σφραγίδες και δακτυλίδια), των οποίων οι παραστάσεις σχετίζονται με τη δράση των δύο ηρώων.
Η παρούσα εργασία ασχολείται με την εξέταση και την αξιολόγηση αυτών των έργων, σε μια συγκριτική μελέτη, όπου αναλύονται οι ιστορικές περίοδοι και σχολιάζονται τα σύμβολα, η αισθητική, οι τεχνοτροπίες και, πιο ειδικά, οι επιρροές που τα έργα αυτά δέχτηκαν μέσω των φιλολογικών πηγών της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής εποχής. Οι προσεγγίσεις τού ανά χείρας βιβλίου καθιστούν φανερό ότι οι παραλλαγές των απεικονίσεων σχετίζονται με τις αντιστοιχίες των μυθικών συνεκδοχών που επικράτησαν σε κάθε πολιτισμική περίοδο, οι οποίες ωστόσο δεν χάνουν τη βαθύτερη σύνδεσή τους, μιας και αποτυπώνουν στοιχεία και σημάνσεις από τον καιρό που η θρησκεία, η τέχνη και η καθημερινή ζωή αποτελούσαν μια ολοκληρωμένη ενότητα.
