Ελευθεροτυπία - 23/10/2010
Έντυπη Έκδοση
Βιβλιοθήκη, Σάββατο 23 Οκτωβρίου 2010
Οι τελευταίες ημέρες του Εντγκαρ Αλαν Πόε / Η Μαρία Φακίνου, λέει
Πήτερ Ακρόιντ, Πόε - Μια σύντομη ζωή.
μετάφραση: Μαρία Φακίνου, εκδόσεις Πατάκη
Στις 3 Οκτωβρίου 1849 ένας άντρας με παράταιρα ρούχα, μεθυσμένος και εξαντλημένος, εμφανίζεται στην ταβέρνα του Ράιν στη Βαλτιμόρη, η οποία χρησιμεύει ως εκλογικό κέντρο για τις εκλογές του Κογκρέσου. Τέσσερις ημέρες αργότερα πεθαίνει στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Ουάσιγκτον. Πρόκειται για τον Εντγκαρ Αλαν Πόε και για τις τελευταίες ημέρες της ζωής του, οι οποίες ακόμα καλύπτονται από μυστήριο, όπως άλλωστε και το τέλος πολλών διηγημάτων του. Είναι λίγο-πολύ γνωστές οι λεπτομέρειες από τη ζωή του συγγραφέα του έργου Το κοράκι. Ωστόσο, θα ήθελα να σταθώ σε κάποιες από αυτές καθώς πιστεύω ότι έχουν σημασία στον τρόπο με τον οποίο ο βιογράφος Πήτερ Ακρόιντ επέλεξε να προσεγγίσει το φαινόμενο Πόε.
Ο θάνατος της μητέρας του από φυματίωση, όταν εκείνος είναι δύο ετών. Η αιφνίδια και οριστική εγκατάλειψη της οικογενειακής εστίας από τον πατέρα του λίγο νωρίτερα. Η ανάθεση της φροντίδας του στην οικογένεια Αλαν, και ο θάνατος της θετής του μητέρας, επίσης από φυματίωση, μερικά χρόνια αργότερα. Η απόφασή του να καταταγεί στον στρατό των ΗΠΑ με την ανεπιτυχή -ευτυχώς- κατάληξη. Η ολέθρια σχέση του με το ποτό. Ο έγγαμος βίος με την κατά πολύ νεότερή του Βιρτζίνια, η οποία θα πεθάνει από φυματίωση. Οι καταδικασμένες σχέσεις με άλλες γυναίκες. Οι συνεχείς μετακινήσεις από πόλη σε πόλη. Η λογοτεχνική επιτυχία και η αναγνώριση.
Ο Ακρόιντ φωτίζει ενδελεχώς τις παραπάνω πτυχές. Ωστόσο, στη διάρκεια της μετάφρασης είχα την αίσθηση ότι απέφευγε να εκφράσει ένα ψήγμα συναισθήματος ή συμπάθειας απέναντι στο αντικείμενο της βιογραφίας του. Διατηρούσε μια στάση αμερόληπτου, σχεδόν ψυχρού, καταγραφέα. Ισως αυτή να είναι η σωστή τακτική μιας βιογραφίας, ομολογώ πάντως ότι είχα θυμώσει με αυτή τη θέση. Ομως, ο Ακρόιντ είναι έμπειρος και ικανότατος συγγραφέας και ξέρει πολύ καλά τι κάνει. Και η αλήθεια είναι ότι μου επεφύλασσε το καλύτερο για το τέλος. Κυριολεκτικά η τελευταία του φράση είναι και η μόνη στην οποία επιτρέπει να φανούν όχι μόνον η αγάπη και ο σεβασμός του, αλλά η συμπόνια και η κατανόηση για τη σκοτεινή ζωή που έζησε αυτός ο σπουδαίος συγγραφέας. Μάλιστα, κατά τη γνώμη μου, εντοπίζει επακριβώς την «πηγή του κακού», δηλαδή την πηγή της δημιουργικότητάς του. «Το ορφανό βρήκε, στο τέλος, την οικογένειά του», είναι η τελευταία φράση του Ακρόιντ, έχοντας αναφέρει μια σειρά γάλλους και βρετανούς ποιητές και συγγραφείς που επηρεάστηκαν από το έργο του. Γιατί, στο τέλος, αυτό ήταν. Η ζωή του Πόε -μαζί, ή μάλλον εξαιτίας, των στερήσεων και των απωλειών της- υπήρξε το υλικό του. Ο θάνατος της φθισικής μητέρας, που τον οδήγησε στη διαρκή αναζήτηση της γυναικείας αγάπης και ασφάλειας, η εξαφάνιση του πατέρα, η φροντίδα από μια ξένη οικογένεια, που τον απομάκρυνε από τα αδέλφια του, τη φυσική του οικογένεια, αποτέλεσαν τον λογοτεχνικό του κόσμο. Αν απουσίαζαν όλα αυτά που συνέστησαν και σημάδεψαν τη ζωή του, σχεδόν από τη γέννησή του, θα είχε γράψει ο Πόε αυτά τα μεγάλα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας; Αν είχε ζήσει μια «φυσιολογική ζωή», αν ήταν ένας «συνηθισμένος άνθρωπος», θα αναζητούσε αλλού την παρηγοριά της οικογένειας που ποτέ δεν απέκτησε; Την ασφάλεια που προσφέρουν τα κοινά βιώματα με κάποιους οι οποίοι είναι μοναδικά δεμένοι; Θα εξόρκιζε τους δαίμονές του; Θα είχε νιώσει αυτή την ανάγκη τού ανήκειν, να δημιουργήσει δηλαδή τη δική του οικογένεια μέσα από τους ήρωές του; Νομίζω ότι στην περίπτωση του Πόε, κι έτσι όπως διατυπώνεται από το κείμενο του Ακρόιντ, η απάντηση είναι αρνητική.
Μπορεί να είχε γίνει και πάλι συγγραφέας, αν είχε ζήσει μιαν άλλη ζωή - ένα μεγάλο θέμα προς συζήτηση. Ωστόσο, η ποιότητα, οι εμμονές και το ύφος των έργων του θα ήταν εξ ολοκλήρου διαφορετικά. Ο Πόε έζησε μια δύσκολη, σύντομη ζωή με μηδαμινές απολαύσεις. Ομως ήταν αυτή που τον «ευλόγησε» ως συγγραφέα.
