Έντυπη Έκδοση
Επτά, Κυριακή 4 Ιουλίου 2010
Κήρυκας της νεωτερικότητας
Καταργώντας τη λογική σ' ένα γλωσσικό παιχνίδι που μετατρέπει τον ποιητικό λόγο σε ανατροπέα της παράδοσης. Στ. Μαλαρμέ, «Ιγκιτουρ ή Η τρέλα του Ελμπενόν. Μια ζαριά δεν θα καταργήσει το τυχαίο»
Γεννημένος στο Παρίσι το 1842, ο Στεφάν Μαλαρμέ, ο οποίος πέθανε το 1898 στο Βαλβέν, πέρασε όλη του τη ζωή ανάμεσα στη διδασκαλία των αγγλικών και τις διάφορες επίμονες ασθένειες, που ταλαιπώρησαν ποικιλοτρόπως το σώμα και τον νου του. Μέσα, ωστόσο, από αυτή τη διά βίου χαμηλή πτήση, ο Μαλαρμέ κατόρθωσε να αναδειχθεί σε εμβληματική μορφή της νεωτερικότητας, στον ποιητή ο οποίος κατάφερε να αλλάξει με δραματικό τρόπο τις προϋποθέσεις της τέχνης του, αποσπώντας την από την τυραννία του εξηρμένου εγώ και του ετοιμοπαράδοτου νοήματος.
Την εκρηκτική συμβολή του Μαλαρμέ στην υπονόμευση και την υπέρβαση της ποιητικής παράδοσης αναδεικνύει ο τόμος «Ιγκιτουρ ή Η τρέλα του Ελμπενόν. Μια ζαριά δεν θα καταργήσει το τυχαίο», που κυκλοφορεί σε μετάφραση και επίμετρο της Μαρίας Ευσταθιάδη από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης. Στον τόμο φιλοξενούνται το ημιτελές πεζό «Ιγκιτουρ» (1869), που έχει μεταφραστεί κατά το παρελθόν από τον Καίσαρα Εμμανουήλ και τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη, και το ποίημα «Μια ζαριά δεν θα καταργήσει το τυχαίο» (1897), που μεταφράζεται πρώτη φορά. Και στα δύο ο Μαλαρμέ σπάει τον τράχηλο της ποίησης, για να διαλύσει, όπως προσφυώς παρατηρεί στο επιλογικό της σημείωμα η Ευσταθιάδη, «τη λογική και κάθε είδος ρεαλισμού», αφήνοντας τα πάντα να κινηθούν στο «λαμπρό ψεύδος» του μη πραγματικού.
Τι ακριβώς, όμως, είναι το μη πραγματικό και από πού πηγάζει η λαμπρότητά του; Ο,τι η κριτική και η φιλολογία ονόμασαν «συμβολισμό» και «καθαρή ποίηση» περνά με ανυπολόγιστα πυκνή ένταση από τους στίχους και την αφήγηση του Μαλαρμέ, που θέλουν να διαγράψουν για πάντα το υποκείμενο από τη γραφή, να το σβήσουν κάτω από το παιχνίδι της μουσικής συναρμογής των λέξεων.
Οι λέξεις για τον Μαλαρμέ δεν εκφράζουν ένα συγκροτημένο, επαγωγικό νόημα, αλλά μιαν ακαταπόνητη μάχη με την αρχιτεκτονική δύναμη της γλώσσας: μια μάχη που αποδεικνύει πως ο ποιητής δεν είναι υπηρέτης της τύχης και ενεργούμενο της έμπνευσης, αλλά ένα γλωσσικό εργαστήριο διαρκούς λειτουργίας, στο εσωτερικό του οποίου συντήκονται τα πιο διαφορετικά υλικά μέχρι να καταλήξουν σε ένα περιεχόμενο που θα είναι καταληπτό λιγότερο μέσω της έλλογης αποκωδικοποίησής του και περισσότερο μέσω της ακουστικής του πρόσληψης ή της οπτικής του διάταξης (το «Μια ζαριά δεν θα καταργήσει το τυχαίο» είναι και ένα σπάνιο τυπογραφικό αίνιγμα).
Η μετάφραση της Ευσταθιάδη αποδίδει με άκρα αισθαντικότητα το εγχείρημα του Μαλαρμέ, αποτυπώνοντας μιαν από τις κρισιμότερες στιγμές στην ιστορία της ποιητικής (και όχι μόνον) νεωτερικότητας.
